دیالیز روشی است برای دفع مواد زائد از خون، برای افرادی که کلیه هایشان از کار می افتد. دیالیز عملکردی شبیه به کلیه دارد و به عبارتی می توان گفت، خون را از طریق فیلتر کردن مایع و مواد اضافی تصفیه می کند. برای آشنایی بیشتر با دیالیز و انواع آن در این مقاله تا پایان با پزشکان کلینیک سلامت و دیابت کوروش همراه شوید.
حتما بخوانید : برنامه غذایی برای نارسایی کلیه
دیالیز چیست؟
وقتی فرد دچار نارسایی کلیه می شود، کلیه ها آنطور که باید خون را فیلتر نمی کنند. در نتیجه، مواد زائد و سموم در جریان خون جمع می شوند. دیالیز در واقع کار کلیه های را انجام می دهد، تا مواد زائد و مایعات اضافی را از خون خارج کند.
چه افرادی نیاز به دیالیز دارند؟
افرادی که نارسایی کلیه دارند یا دچار بیماری های شدید کلیوی (ESRD) شده اند، ممکن است نیاز به دیالیز داشته باشند. عوامل مختلفی باعث می شود که فرد دچار مشکلات کلیوی شود از جمله فشار خون بالا، دیابت ، لوپوس و ... . این نوع بیماری ها می تواند به کلیه ها آسیب برساند. از طرفی نیز برخی افراد بدون هیچ دلیل مشخصی دچار مشکلات کلیوی می شوند. نارسایی کلیه می تواند یک بیماری طولانی مدت و مزمن باشد یا می تواند به طور ناگهانی (حاد) پس از یک بیماری یا آسیب شدید ایجاد شود، که این نوع نارسایی کلیه ممکن است بهبود یابد.
بیماری کلیوی پنج مرحله دارد و مرحله ی پنجم بیماری کلیوی، مرحله نهایی یا (ESRD) یا نارسایی کلیه محسوب می شود. در این مرحله کلیه ها تنها حدود 10 تا 15 درصد از عملکرد طبیعی خود را انجام می دهند. بنابراین فرد برای ادامه ی حیات ممکن است نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه داشته باشد. برخی از افراد نیز در حالی که در انتظار پیوند کلیه هستند، دیالیز هم می شوند.
قبل از اینکه شما را با انواع دیالیز آشنا کنیم و به ذکر ادامه ی مطالب در مورد دیالیز بپردازیم، بد نیست عملکرد کلی کلیه ها آشنا شوید. پس همچنان با ما همراه باشید.
آشنایی با عملکرد کلیه ها
کلیه ها بخشی از سیستم ادراری هستند. این دو اندام لوبیایی شکل در زیر قفسه سینه در هر طرف ستون فقرات قرار دارند. کلیه ها سموم را از خون پاک می کنند و خون فیلتر شده و غنی از مواد مغذی را به جریان خون باز می گرداند.
مواد زائد و آب اضافی که از کلیه ها به سمت مثانه حرکت می کند، همان ادرار است که از بدن دفع می شود. کلیه ها به تنظیم فشار خون نیز کمک می کنند.
انواع دیالیز را بشناسید
به طور کلی دیالیز به دو روش انجام می شود؛ بنابراین می توان گفت دو نوع دیالیز وجود دارد که عبارتند از :
- همودیالیز
- دیالیز صفاقی
در ادامه هر کدام از انواع دیالیز را به اختصار توضیح داده ایم.
همودیالیز چیست؟
در روش همودیالیز، دستگاهی وجود دارد که خون را از بدن خارج می کند، آن را از طریق دیالیز (کلیه مصنوعی) فیلتر می کند و خون تمیز شده را مجددا به بدن برمی گرداند. این فرآیند 3 تا 5 ساعته ممکن است سه بار در هفته در بیمارستان یا مرکز دیالیز انجام شود. همودیالیز را می توان در خانه نیز انجام داد.
قبل از همودیالیز
قبل از شروع همودیالیز، فرد تحت یک عمل جراحی جزئی قرار می گیرد تا دسترسی به جریان خون آسان تر شود. در این عمل جراحی جزئی ممکن است به موارد زیر نیاز باشد :
- فیستول شریانی وریدی (فیستول AV) : یک جراح شریان و ورید فیستول را به بازوی فرد متصل می کند.
- گرافت شریانی وریدی (گرافت AV) : اگر شریان و ورید برای اتصال خیلی کوتاه باشند، جراح از پیوند (لوله نرم و توخالی) برای اتصال شریان و ورید استفاده می کند.
فیستول های AV و گرافت ها شریان و ورید متصل را بزرگ می کنند تا عملیات دیالیز آسان تر شود؛ همچنین به جریان خون کمک می کند تا سریع تر از بدن خارج شود و مجددا سریع تر به بدن وارد شود.
در طول همودیالیز چه اتفاقی می افتد؟
در طول همودیالیز، دستگاه دیالیز،خون را از طریق یک سوزن در بازوی فرد، خارج می کند. سپس خون از طریق فیلتر دیالیز به گردش در می آید و موارد زائد به محلول دیالیز منتقل می شود. این مایع پاک کننده حاوی آب، نمک و سایر مواد افزودنی است. پس از آن خون فیلتر شده از طریق سوزن دیگری در بازو به بدن فرد برگردانده می شود.
توجه داشته باشید که فشار خون برای تنظیم سرعت جریان خون در داخل و خارج از بدن، همواره کنترل می شود.
بعد از همودیالیز چه اتفاقی می افتد؟
برخی از افراد در طول همودیالیز یا بلافاصله پس از آن فشار خون پایین را تجربه می کنند. به علاوه، ممکن است حالت تهوع، سرگیجه یا ضعف نیز داشته باشند.
سایر عوارض همودیالیز عبارتند از:
- درد قفسه سینه یا کمر درد
- سردرد
- خارش پوست
- گرفتگی عضلات
- سندرم پاهای بی قرار
دیالیز صفاقی چیست؟
در دیالیز به روش صفاقی، رگ های خونی ریز داخل دیواره شکم (صفاق) با کمک محلول دیالیز خون را فیلتر می کنند. این محلول نوعی مایع پاک کننده است که حاوی آب، نمک و سایر مواد افزودنی است.
دو راه برای انجام این روش دیالیز وجود دارد :
- در دیالیز صفاقی خودکار از دستگاهی به نام سیکلر استفاده می شود.
- دیالیز صفاقی سرپایی مداوم (CAPD) به صورت دستی انجام می شود.
قبل از دیالیز صفاقی چه اتفاقی می افتد؟
حدود سه هفته قبل از شروع دیالیز صفاقی، فرد یک عمل جراحی جزئی خواهد داشت. جراح یک لوله نرم و نازک (کاتتر) را از طریق شکم و داخل صفاق وارد می کند. این کاتتر به طور دائم در جای خود باقی می ماند.
در طول دیالیز صفاقی چه اتفاقی می افتد؟
در طول دیالیز صفاقی، ابتدا باید کاتتر به یک شاخه از یک لوله Y شکل وصل شود. این لوله به کیسه ای که حاوی محلول دیالیز است، متصل می شود. محلول از طریق لوله و کاتتر به داخل حفره صفاقی جریان می یابد. لوله و کاتتر باید پس از حدود 10 دقیقه که کیسه خالی شد، جدا شود.
توجه داشته باشد، در حالی که محلول دیالیز داخل حفره صفاقی، مواد زائد و مایعات اضافی بدن را جذب می کند، فرد می تواند به فعالیت های معمول خود ادامه دهد. این فرآیند می تواند 60 تا 90 دقیقه طول بکشد.
بعد از دیالیز صفاقی چه اتفاقی می افتد؟
بعد از دیالیز صفاقی، مایع موجود در شکم ممکن است باعث شود فرد احساس نفخ یا سیری کند. یا ممکن است احساس ناراحتی کند؛ اما دردناک نیست.
چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فرد مواردی را که در ادامه به آن ها اشاره کرده ایم تجربه کند، باید با ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی یا پزشک خود تماس بگیرید و مشکل خود را با او در میان بگذارد.
- مشکل در دفع ادرار
- سرگیجه، غش، تشنگی غیرمعمول (کم آبی) یا سایر علائم مربوط به فشار خون پایین
- تهوع و استفراغ
- علائم عفونت، مانند تب یا تراوش و قرمزی در فیستول AV یا محل کاتتر
- درد شدید شکم
- برآمدگی غیرمعمول در شکم یا کشاله ران (فتق).
کلام پایانی : دیالیز چیست و معرفی انواع آن
دیالیز در حقیقت یک روش درمان نجات دهنده برای افراد مبتلا به نارسایی کلیه یا بیماری های کلیوی مرحله نهایی (ESRD) می باشد. دیالیز ممکن است فقط برای مدت زمان نامحدود یا فقط تا زمان پیوند کلیه، لازم باشد. انواع مختلفی از دیالیز وجود دارد. برخی از افراد ترجیح می دهند دیالیز را در خانه انجام دهند، در حالی که برخی دیگر تمایل دارند به بیمارستان یا مرکز دیالیز مراجعه کنند. ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی و پزشک شما می‌تواند گزینه های دیالیز مناسب برای شما را تشخیص دهند تا بهترین درمانی برای شما انجام شود.
